Z Vitamini Almayı Sakın İhmal Etmeyin

Alfabenin başlangıcındaki harfler ile isimlendirilen birçok vitamini biliyorsunuz da, şu ana kadar Z Vitamini hakkında hiç birşey duymadınız mı?

O halde doğru yerdesiniz,

Çünkü bugünkü yazının konusu Z Vitamini…

İngilizce kaynaklarda Vitamin P olarak geçiyor,

Esasen bu terim, İngilizce kaynaklarda “Vitamin – Pleasure” (haz – zevk vitamini) olarak yer alıyor.

Ben Zevk Vitamini olarak tercüme ettim,

Çünkü,

Haz Vitamini anlamında “Vitamin H” kullansaydım, biotin ile karışabilirdi.

İnsanoğlu Yiyeceklerden Zevk Alıyor

Zevk dilimize Arapça’ dan geçen kelimelerden,

Esasen “tatma, tat, lezzet, keyif” sözcüğünden türemiş.

Gerçi Türkçeleştikten sonra, biz bu kelimeye epeyce bir anlam yüklemiş ve öyle güzel tanımlar türetmişiz ki…

• Zevkli – zevksiz
• Zevklenmek
• Zevk sürmek
• Ehli zevk
• Zevkperest, zevk pezevengi
• Zevkü safa

Neyse konumuza dönelim…

“En sevdiğiniz yemek nedir?” sorusuna herkesin, ama herkesin bir yanıtı vardır.

Cevaplar kişiler arasında çok farklı olsa da, mutlaka bize hitap eden birşey vardır.

Nedenini anlamak ise kolay aslında: 

İnsanlar yiyeceklerden zevk almaya programlanmış… 

Hatta,

Birçokları için yemek yemek hayattaki en büyük zevkler arasında yer alıyor!!!

Yeme Zevki ve Biyoloji

Yemek zamanlarını keyifli hale getirmenin yanı sıra, yemekten keyif almanın da sağlık açısından önemli faydaları vardır. 

Yiyeceklerin tadına varmak:

• Sindirimi destekler

• Yiyeceklerle ilişkinizi geliştirmenize yardımcı olabilir (bu konuya ilk fırsatta “Mindful Yeme” başlığıyla detaylıca gireceğim) 

• Düzensiz yemenin üstesinden gelmenize yardımcı olabilir ve daha birçok neden sıralayabiliriz…

Hatta bazı durumlarda, 

Yeterince “Z Vitamini” (veya belki de mmmm vitamini de diyebiliriz) almak belki de tabağınızın içeriği kadar önemlidir. 

Zevk İçin Yemenin Ardındaki Psikoloji

Araştırmacılar yıllarca zevk için yemek yemenin arkasındaki bilimi incelediler. 

Bulguları ilgi çekici,

Ve,

Büyük ölçüde de cesaret verici aslında.

Fizyolojik olarak insanların yemekten aldıkları haz, hem ağzımızda hem de beynimizde gerçekleşir.

Bir konuda zevk, haz, mutluluk gibi kavramlar geçiyorsa,

Mevzu her şekilde dönüp dolaşıp dopamine çıkar.

Eğer vücudumuz bir devlet olsaydı,

Bana kalırsa bu dopamin adlı hormon kesinlikle derin devlet olurdu!!!

Otonom yürüdüğünü sandığımız birçok şeyi, alttan alta hep bu dopamin kardeş manüple ediyor, haberiniz olsun…

Aklınıza gelen her türden zevk, ki buna yiyecekten alınan zevk de dahil, beyinde dopamin salınımına yol açıyor.

Dopamin genellikle “iyi hissetme hormonu”  olarak geçer.

Çünkü,

Beyindeki mutluluk, sakinlik, motivasyon ve odaklanmayı teşvik eden ödül yollarını harekete geçiriyor.

Farkındayım,

İnsanın kabul etmesi ve kendine bunu itiraf edebilmesi hiç de o kadar kolay değil,

Lakin,

Dopamin eline geçirdiği kişiyi Pavlov’ un köpeklerine çeviriyor.

Pavlov’ un Köpekleri Deneyi

Normal koşullar altında bir köpek et gördüğü zaman salgı bezlerinin çalışması hızlanır.

Hatta tabir yerindeyse,

Et ya da kemik gibi çok sevdiği birşey söz konusu olduğunda tükrük bezleri foşur foşur salgı yapar.

Ki,

Bu durum sadece köpeklerde değil, pek tabii ki aynı şekilde bizlerde de olur.

Aslında, üst paragrafta “ağzımızın sulanması” terimini sadece biraz teknik olarak anlattım…

Bu tamamen doğal bir durum olduğundan, böylesi bir tepkiye şartsız tepki (veya koşulsuz refleks) denir. 

Et var,

Eti seven bir köpek var,

İkisi bir araya geldiğinde hayvanın ağzı sulanıyor.

Esasen, bir organizmanın doğal dengesini şartsız refleksler sağlar. 

Bu örnekte et de bir şartsız uyarandır.

Çünkü,

Köpekte herhangi bir şartlandırma yapılmadan önce de salya üretimine sebep olmaktadır.

Ancak,

Pavlov’ un deneyinde hayvanların, verdiği tepkiler sadece doğal uyaranlarla sınırlı değildi.  

Örneğin,

Köpeğe et verdiğiniz esnada, bir yandan da zil çaldığınızda (yani ikinci bir uyaran olarak zil sesi),

Birkaç denemeden sonra köpek, zil sesi ile almakta olduğu yiyecek arasında da bir ilişki kurmaktadır. 

Buna bağlı olarak köpek,

Zil sesini duyduğu anda, henüz yemek verilmese bile istemsiz olarak salya salgılamaya başlıyor.. 

İşte bu durumda,

Yani “yemek yeme davranışı” ile normalde tamamen alakasız olan “zil sesi“ne bağlı olarak salgıların aktifleşmesine şartlı tepki (veya koşullu refleks) denir.

Hayatımızın Her Anında Şartlı Tepkiler Veriyoruz

Her ne kadar bu köpeklerde yapılmış bir deney olsa da, durumun bizlerde de çok farklı olmadığını biliyoruz değil mi?

Bir kebapçının önünden geçerken duyduğumuz o tahrik edici koku ile birlikte kendimizi içeride sipariş verirken bulmamız,

Ya da,

Karnımız hiç aç olmadığı halde bir kokoreççi tezgahı önünden geçerken bir anda “bana bir yarım koko ustam” dememiz hep bu şartlı tepkilerin alamet-i farikası…

Peki ya o havuç dilim baklavanın “tıkkırı tıkkırı tıkkkırı” ezgilerinden oluşan çatal-bıçak senfonili servisi yapılırken içerisine dondurmanın özenle yerleştirilme ritüeline ne demeli peki???

Bunu ilk Nusret başlattı,

Siparişler üzerinde olumlu etkisi kısa sürede farkedilince, şimdilerde birçok yerde benzeri şekilde servis yapılır oldu.

Arkamızda bir yerlerde , hiç görmediğimiz kör bir alanda dahi olsa o sesi duyduğumuz anda tükrük bezleri turboya geçmiyor mu?

Tabi bir de tamamlayıcılar var:

• Simit- ayran

• Simit-peynir (eğer tercihiniz krem ise başka marka olmaz, özellikle Karper peynir)

• Boyoz – haşlanmış yumurta

Bizim için bir İzmir klasiği olan boyozun kökeni İspanya’ ya dayanıyor,

Lakin,

Yine de İzmirli’ dir boyoz…

İspanyolca’ da çift “L” harfi “Y” olarak okunur.

Bollos (boyyos okunuyor) bohça anlamına geliyor,

Ve,

Küçük çörek benzeri ekmekçikler için kullanılıyor.

Boyoz, 1492′ de Türkiye’ ye yerleşen Sefarad Yahudileri tarafından Anadolu ve özellikle İzmir mutfağına katılmıştır.

Bilimsel Araştırmalar

Bazı bilimsel araştırmalar obez kişilerde dopamin duyarlılığı bozulmasına bağlı olarak yiyeceklerden yeterli zevki elde etmek amacıyla aşırı yemek yemelerine yol açabileceğini gösteriyor.

Yani,

Yemek yemekten alınan zevk dopamin salınımı ile ilgili.

Ve,

Belli bir miktarda alınan gıdaya karşı bir nevi dopamin toleransı gelişmesine bağlı olarak,

Kişi daha önce aldığı zevke ulaşmak için daha çok yemek yemeye meylediyor.

Yalnız burada hassas bir konu var;

Beyin kimyası ancak düzgün çalıştığında, yiyeceklerden aldığımız zevk fiziksel faydalar sağlayabilir.

Çünkü,

Çalışmlar yediğimiz yemekten keyif aldığımızda ve dopamini uyardığımızda,

Aslında onu daha etkili bir şekilde sindirip metabolize edebildiğimizi de gösteriyor.

Keyifli bir yemek yeme deneyimine tepki olarak rahatladığımızda, sinir sistemimiz dinlenme ve sindirme moduna geçer. Bu da yediğimiz yiyeceklerdeki besinleri tamamen parçalamamızı ve kullanmamızı sağlar.

Hatta,

Daha güncel bilimsel çalışmalar yemekten alınan zevkin, daha sağlıklı beslenmeyi de teşvik edebileceğini işaret ediyor.

Büyük bir sistematik değerlendirmede konu ile ilgili 119 klinik çalışma gözden geçirilmiş.

Amaç yemekten keyif alma ve sağlıklı beslenme arasındaki bağlantı olup olmadığını tespit etmek…

Çalışmaların %57′ si,

Yeme zevki ile diyet sonuçları arasında olumlu ilişkiler buldu…

Zevk İçin Yemek Yemek vs Duygusal Yemek Yemek

Muhtemelen duygusal yemenin ideal bir yaklaşım olmadığını zaten defalara duymuşsunuzdur.

Stres, öfke veya üzüntü gibi zor duygularla başa çıkmak için yemeğe yönelmek, genellikle kontrolsüz tüketimle sonuçlanır.

Ek olarak,

Yemekle aranızda gergin bir ilişki yaratır. 

O an için farkında olmayabilirsiniz,

Ancak,

Esasen intikam almak istediğiniz,

Kopartırcasına dişlediğiniz,

Ve,

Hunharca çiğnediğiniz şey,

Aslında “o yemek” değildir!!!

Bununla birlikte, 

Zevk için yemek yeme fikrine karşı temkinli olmanız da pek ala anlaşılabilir bir durumdur.

Neyse ki,

Duygusal yeme ve zevk için yeme hem niyetleri hem de sonuçları bakımından farklılık gösterir.

Duygusal yeme, insanların yiyecekleri hem olumlu hem de olumsuz duygularla başa çıkmanın bir yolu olarak kullandıkları zamandır.

Zevk için yemek, yazın bir külah dondurma yemeye gittiğinizde veya bir elma bahçesindeki ağaçtan bir elmayı yediğinizde olduğu gibi, özellikle tadı, dokusu ve deneyiminden zevk almak için bir yiyecek seçmektir.

Bu iki davranış arasındaki bir diğer önemli fark, yemeğinize karşı hissettiğiniz bağlantıdır.

Her zaman olmasa da çoğu zaman, insanlar duygusal olarak yemek yerken yiyecekle bağlantı eksikliği veya kopukluk olur.

Öte yandan,

Zevk için yemek yerken, genellikle yemekten aldığınız gerçek bir haz ve keyif vardır.

Elbette,

Duygusal yeme ile zevk için yeme arasında keskin bir çizgi yoktur,

Ve,

Bazen ikisi örtüşebilir.

Hangisini uyguladığınızı anlamanın kolay bir yolu:

Sonrasında nasıl hissediyorsunuz?

Dikkatli bir şekilde yemeğinizin tadını çıkarmak için yemek, sizi suçluluk veya utanç duygularıyla baş başa bırakmaz.

Ancak…

Siz veya sevdiğiniz biri bir yeme bozukluğuyla mücadele ediyorsanız açıkçası bunun üstesinden kendi çabanızla gelmeniz imkansız denmese de, çok olası değildir.

En azından gerçek yaşam verileri bunu söylüyor.

Bu nedenle,

Böyle bir durumda mümkün olan en kısa sürede, ötelemeden ve geciktirmeden bir beslenme uzmanından destek almalısınız.

Mükemmel Eşleşme: Zevk + Beslenme

Hayattaki çok az şey, güzel bir yemekten alınan keyfin hazzıyla boy ölçüşebilir. 

Tükettiğimiz yiyecekler vücudumuzu besler, 

Ruhumuzu rahatlatır,

Ve,

Damak tadımızı tatmin eder.

Bunun için,

Sofranıza daha fazla keyif katmak amacıyla küçükten başlamayı deneyebilirsiniz.

Konunun uzmanları “Bir yemek veya atıştırmalık hazırladığınızda, onu %10 daha keyifli hale getirmek için yapabileceğiniz herhangi bir şey olup olmadığına bakın” diyor.

Bu %10′ lar üst üste gelip bir süre sonra biriktiğinde zaten alışkanlığa dönüşecektir.

Paylaştıklarım asla bir diyetisyen önerisi değildir!!!

Çünkü,

Ben bir beslenme uzmanı değilim,

Ve,

Uzmanı olmadığım konularda haddimi aşmamaya özen gösteriyorum.

Ama bana kalırsa,

Bazen bir kaç dilim ekmeği ısıtmak ya da kızartmak, 

Bir salataya biraz keçi peyniri serpiştirmek yada avokado ile renklendirmek,

Veya,

Bir kase yulaf ezmesini inceltmek için daha fazla süt eklemek, 

Bir yeme deneyimini “ehh” den “evet” e dönüştürebilir!!!

Bir de son olarak,

Yemek bittiğinde kendinize şunu sorun: Yemeğiniz ne kadar zevk verdi?

Tabağınızdaki öğelerle duygusal olarak bağ kurmanız hangi olumlu duyguları doğurdu?

Topladığınız zihinsel notlar, gelecekteki yiyecek seçimlerini daha da lezzetli hale getirmeye yardımcı olabilir…

Bu yazı ilginizi çektiyse “Günde 8 Saatten Fazla Hareketsiz Kalmak Çok Risklidir” başlıklı yazıyı da beğenebilirsiniz.

---

---

Aşağıdaki yazılar da ilginizi çekebilir:

---