Dr Cüneyt YARDIMCI
Sefarad Yahudileri, Rodrigo Jerez ve ilk tütün tiryakisi kurban gibi, ilk bakışta üç benzemez gibi görünen bir başlığı biraz şaşırtıcı bulabilirsiniz.
Birazcık sabredip yazının sonuna geldiğinizde ise anlamlı bir bütün oluşturduğunu göreceksiniz.
Hadi konumuza dönelim…
Tütün tiryakisi olmak tarih boyunca ne kadar kurban aldı bilemiyoruz,
Ancak,
İlk kurbanın kim olduğunu biliyoruz.
Bu ilginç hikayeyi öğrenmek isterseniz, zamanı biraz geriye sarmamız gerekiyor.
Sefarad Yahudileri
On beşinci yüzyılın son demleri…
Takvim sayfaları 31 Mart 1492’yi gösterdiğinde, İspanya’da yaşayan Yahudiler için sıkıntılı günler başlıyordu.
Bu tarihle birlikte onların adı artık sadece Yahudi değil, Sefarad Yahudileri oluyordu.
İbrani dilinde “Sefarad”, İspanya anlamına gelmektedir.
Gerçi İspanya dışında,
Göç ettikleri bölgeler olan Portekiz, İtalya, Kuzey Afrika, Türkiye, Ege Adaları ve Balkan Musevileri de Sefarad Yahudileri olarak geçer.
Sefarad Yahudileri göçmek zorundaydılar.
Çünkü,
Kastilya ve Leon Kraliçesi I. Isabel ile Aragon Kralı II. Ferdinand Elhamra Kararnamesini imzalarlar,
Ve
Dört ay içerisinde, yani 31 Temmuz tarihine kadar ülkeyi terk etmemeleri durumunda idam edilecekleri ilan edilir.
Elhamra Kararnamesi
Elhamra kararnamesine göre Yahudi dinine mensup veya biyolojik olarak Yahudi olan herkes İspanya’yı terk etmek zorundaydı.
Ve,
Bunun için de,
Duyurudan itibaren sadece dört ay zamanları vardı.
Hatta,
İspanya’dan yanlarına altın, para, ziynet eşyası gibi maddi değeri olan hiçbir şeyi almadan ayrılmaları gerekiyordu.
Ve,
O an için bilmiyor olsalar da,
Bu karardan bir yıl sonra Sicilya, beş yıl sonra ise Portekiz de aynı uygulamaya geçecektir.
Rodrigo Jerez
İspanya’dan Yahudilerin sürgün edildiği bu yılda, Christopher Columbus’un gemisinde Rodrigo Jerez adında bir Seferad Yahudisi yer alıyordu.
Columbus onu gemiye almıştı,
Çünkü,
Rodrigo Jerez İspanyolca dışında İbranice, Arapça ve Aramice konuşuyordu.
İlginçtir ki,
Columbus doğudaki toprakları keşfe çıktığını zannetmektedir.
Hal böyle iken de,
Oradaki halkların bu kadim dillerden hiç olmazsa birini bileceği düşüncesindeydi.
Kısacası,
Yeni topraklardaki yerli halklarla iletişim kurabilme düşüncesiyle Rodrigo Jerez, Colombus’un gemisinde kendisine yer bulur.
İlk Tütün Tiryakisi
Gerçi yeni kıtanın bakır tenli yerlileri ile ortak bir lisan yakalayamamış olsa da,
Bu yeni topraklarda daha önceden hiç bilmediği birçok “yeni ve değişik” şey ile tanışmıştır.
Rodrigo Jerez yerli halkın şamanik ritüeller esnasında yakarak dumanını içlerine çektikleri “şey” den oldukça etkilenmiş olsa gerek ki,
Bu “barış çubuğu” kısa sürede elinden tütün düşmez olmuştu.
Sefer bitip İspanya’ya geri döndüklerinde ise vatanındaki beyaz adamlar karşılarında “ilk tütün tiryakisi soluk benizli” ‘yi buluyorlardı.
Ve,
Ağzından burnundan duman çıkan Rodrigo Jerez’in içine şeytan girdiği ve büyü yaptığına kanaat getirilir.
Bir an için düşünün…
On beşinci yüzyıl Avrupası,
Klisenin en güçlü,
Engizisyon mahkemelerinin en muktedir olduğu bir dönem,
Ve,
En büyük öncelikleri ise cadı ve büyücülere karşı sürdürdükleri amansız mücadeleleri…
Rodrigo Jerez kiliseye bağlı karar vericilerin huzuruna çıkar,
Ve,
Engizisyon yargıçları şeytana taptığına hüküm verir.
Benim düşüncem,
Mahkeme heyetinin ağzından duman çıkan bu ilk tütün tiryakisi için karar vermekte zorlandığı yönünde.
Çünkü,
Rodrigo Jerez sadece hapis cezası almıştır.
Aksi halde şeytana taptığı konusunda net olsalar bu suçun cezası genelde diri diri yakılma olacaktır.
Nihayetinde Rodrigo Jerez yedi yıl hapis yatar,
Ta ki tütün tanınana kadar…
Eğer ki,
Jean Nicot isimli Fransız sefiri tütünü öksürük, astım, baş ağrısı, mide hastalıkları ve kadın hastalıklarına iyi geldiği gerekçesiyle Fransa kraliçesine takdim etmemiş olsaydı,
Belki de,
Bu Sefarad Yahudisi genç köhne bir hapishane hücresinde ömrünün sonuna kadar ilk tütün tiryakisi olarak çürüyecekti.
“Tütün Bağımlılığının Sorumluları Kimlerdir?” başlıklı yazıda tütünün Avrupa aristokrasisi arasında yayılışının ilginç hikayesi ile özel günlerin kostümü olan “smokin” kelimesinin nereden geldiğini öğrenebilirsiniz.
Yazıya buradan da erişebilirsiniz
Güncel Paylaşımlar, Farklı Yorumlar
Yolculuğumda benimle yarenlik etmek ve yeni paylaşımlarımdan haberdar olmak isterseniz takip edebilirsiniz…
Sadece yeni yayınlanan yazılar hakkında bilgilendirme maili alacaksınız!!!
Aşağıdaki yazılar da ilginizi çekebilir:
Dünya’da ve Türkiye’de Tütünün Tarihçesi, Üretimi, Ticareti ve Temel Politikaları