Dr Cüneyt YARDIMCI
Bugün magazin içerikli bir yazı paylaşmak istedim.
Ancak,
Baştan belirteyim,
Sanırım en son izlediğim magazin haberleri “Acun Firarda” ve “Maraba Telovole” olsa gerek…
Böyle bir girişten sonra,
Akıllara “Peki o halde bu adam nasıl magazin haberleri bir yazı yazacak?” gibi bir soru gelmesi çok doğal.
Açıklayayım…
Bu yazıda “magazin” sözcüğünün kelime kökenini paylaşacağım,
Ben “magazin” kelimesinin gelişim sürecini gerçekten çok ilham verici buldum,
Ve,
Öğrendikten sonra da hemen paylaşmak istedim.
Bakalım siz nasıl bulacaksınız?
Magazin Kelimesinin Kökeni
Magazin kelimesi birçok Avrupa dilinde, kendi özgün yazımı ve telafuzuyla kullanılıyor.
Örneğin,
İngilizce’de “magazine“
Fransızca’da “magasin“
İtalyanca’da “magazzino“
İspanyolca’da “magasen“
Almanca’da ise “magazin” olarak geçiyor.
Türkçe’de de bol bol kullanıyoruz tabii ki…
Peki,
Mağaza, mahzen, hazine, hazne kelimelerinin de magazin ile aynı kökten türediğini biliyor muydunuz?
Kimin Kimden Aldığı Pek Bir Karışık
“Magazine” kelimesi İngilizce’ye on yedinci yüzyılda Fransızca’dan geçmiş.
Ama,
Bugünkü yaygın anlamıyla değil…
Dilimize ise herkesin bildiği anlamıyla, yirminci yüzyıl başlarında girmiş,
Türk Dil Kurumu sözlüğüne bakılırsa, yine Fransızca’dan.
Kelimenin aslı Arapça makhzan,
Makhzan’ın çoğulu ise makhazin...
Aynı kelimenin tekili, çoğulu, fiili birçok farklı anlam doğuruyor.
Makhzan sözcüğünün fili khazana, Arapça’da “depolamak” anlamına geliyor.
Bu Arapça kelimenin Farsça’da “hazine” anlamına gelen “kanz” kelimesinden geldiği,
Aslının da Aramice “ganj” olduğu söyleniyor.
Arapçada makhzan depo, ambar, tahıl ambarı demek.
Ambarlar bazen zemin seviyesinin altında inșa edilir ki,
Türkçe’deki “mahzen” böylece ortaya çıkmış.
Makhzan denen yerlerde zamanla başka mallar da toplanır, depolanır,
Ancak,
Bu mallar daha sonra satışa çıkarılınca o yere mağaza artık denir.
“Magasin” Fransızca’da aynı zamanda “mağaza” anlamına geliyor!!!
On beşinci yüzyılda Fransızca’da,
On altıncı yüzyılın son çeyreğinde de İngilizce’de “magazine veya magasin” hala Arapça’daki anlamıyla,
Yani,
Depo, ambar anlamıyla kullanılıyordu.
Fakat bu anlamı bugün bu iki dilde artık kaybolmuş durumda.
Magazine kısa bir zaman sonra ordunun konakladığı, ordugah denen yerlere yahut savaş gemilerinde barut gibi patlayıcı maddelerin depolandığı bölümlere denmeye başladı.
Magazin Mecazi Anlam Kazanıyor
On yedinci yüzyılda Avrupa’da gazete, dergi gibi süreli yayınlar çıkmaya başlayınca “magazin” kelimesi mecazi bir kaydırmayla bu türden yayınlar için kullanılmaya başladı.
Dikkat edilirse, kelimenin çekirdek anlamı depo, depolamak bir yerde toplamak, saklamak;
Bir şeyin bir yerde toplanması, depolanması anlamı o çekirdekten çıkan bütün kelimelere yol gösteriyor.
Burada da dergiler, gazeteler “haberlerin toplandığı yer” olduğu için bunlara “magazine” deniyordu.
Kelime bu yeni anlamıyla İngilizce’de ilk kez 1731’de, The Gentleman’s Magazine dergisinin adında geçiyor.
Bu dergi daha çok, kitaplarda yayımlanmış hikayelerin yanı sıra eğlendirici bölümler de yayımlıyordu.
Bu yayınlar bir süre sonra keyifli haberlerle, resimlerle bezenmeye başlayınca “magazine” kelimesinin bizim bildiğimiz anlamı ortaya çıkar,
Ve,
Türkçe’ye girişi de iște bu yeni anlamıyla olur.
Nişanyan Sözlük “magazin” kelimesinin ilk kez 1936’da, İstanbul Magazin adlı derginin adında kullanıldığını yazıyor.
Demek ki,
Bizim dilimize girişi de tıpkı İngilizce’de olduğu gibi, bir derginin adıyla olmuş.
Magazin İle Kökdeş Sözcükler
Buradan bașa dönersek, “makhzan” kelimesinin fiili olan “khazana” Türkçe’deki hazineyi doğuruyor.
Para, altın yahut her türden değerli şeylerin saklandığı yere “hazine” diyoruz.
Bu kelimeyi Farsça’nın “tutan, koruyan” anlamına gelen “-dar” soneki ile birleştirip “hazinedar” kelimesini türetmişiz ki,
Osmanlı sarayında maliyeden, hazineden sorumlu devlet görevlisini bu ünvanla anıyorduk.
Öte yandan,
Hazinenin birazcık kılık değiştirmiş bir biçimi de var Türkçe’de: Hazne…
Hazne de bazı şeylerin toplandiğı yer değil midir?
Tıpkı su haznesi, evrak haznesi, mürekkep haznesi, șömine haznesi gibi.
Ateşli silahlarda da fişeklerin yerleștirildiği “fişek haznesi“, yani “şarjör” vardır.
Aynı kelime İngilizce’de de mevcut: “magazine of a gun“,
Yani,
Silahın fişek haznesi…
Kaynak: Etimoloji Işığında Kelimelerin Dünyasında Gezintiler (Bülent Aksoy)
Bu yazı ilginizi çektiyse, “Köken Yolculuğu” başlıklı yazıyı da sevebilirsiniz…
Güncel Paylaşımlar, Farklı Yorumlar
Yolculuğumda benimle yarenlik etmek ve yeni paylaşımlarımdan haberdar olmak isterseniz takip edebilirsiniz…
Sadece yeni yayınlanan yazılar hakkında bilgilendirme maili alacaksınız!!!
